Spotkanie 5.

Dzielenie się doświadczeniem od czasu poprzedniego spotkania

1. Czy i w jaki sposób „nowy obraz Kościoła” wszedł do mojej modlitwy i do mojego życia?

2. W jaki sposób nowe, pogłębione spojrzenie na Kościół zmieniło konkretnie mój stosunek do lokalnego Kościoła (parafii)? 

Symbole

CEL - wypracowania właściwej postawy wobec słowa Bożego

• Aktualizacja, utrzymanie, pogłębienie i rozwój życia trynitarnego, czyli uczestnictwo w relacjach trynitarnych, wchodzenie w życiowe relacje do poszczególnych Osób Trójcy Przenajświętszej oraz do innych ludzi wezwanych do tego samego życia (jeden ze środków realizacji ideałów kroków 1-4) 

• Właściwe podejście do słowa Bożego

  • Przybliżenie rzeczywistości słowa Bożego jako tajemnicy wiary: tajemnicy Boga, który ma Słowo i wypowiada je do człowieka

  • Słowo Boga wypowiadane przez ludzi, na sposób ludzki, w ludzkiej „szacie" jest permanentnym wezwaniem wiary, aby w powłoce ludzkiej umiała odkrywać i przyjmować słowo Boga

  • zbawcze dla człowieka spotkanie z Bogiem może się dokonać tylko za pośrednictwem słowa

• Światło-Życie - fundament nowego życia i główna reguła praktyczna postępowania Nowego Człowieka

  • Nowy Człowiek to ten, kto żyje słowem Bożym jak codziennym pokarmem będącym źródłem jego sił żywotnych i wzrostu

  • Właściwa percepcja słowa Bożego kształtuje Nowego Człowieka

• Ukazanie słowa w aspekcie historii zbawienia:

  • wielorakie objawienie mocy i skuteczności słowa Bożego (w Ewangeliach i w Dziejach Apostolskich - "Dokonania wysłanników")

Światło - słowo BOGA słowo BOŻE 

1. „Wewnętrzne słowo" to np. myśl nad sobą samym i swoją istotą wypowiedziana na zewnątrz w postaci obserwowalnej np. napisana wypowiedziana, zobrazowana, itd.

2. Bóg jako Osoba - Istota mająca świadomość siebie - może ją wyrazić w słowie wewnętrznym.

3. Bóg posiada wewnętrzne Słowo - „Odbicie Jego Istoty", to jest Słowo Przedwieczne Ojca, czyli Druga Osoba Boża, czyli Syn.

4. Bóg postanowił to Słowo wewnętrzne wypowiedzieć na zewnątrz — wobec nas ludzi, aby w ten sposób objawić nam siebie. 

5. Bóg objawiając się człowiekowi i wypowiadając słowo zewnętrzne, posługuje się słowem ludzkim, posługuje się konkretnym, historycznym człowiekiem, jego sposobem myślenia, mówienia, wyrażania pojęć, jego językiem, aby człowiek mógł je zrozumieć. Stąd problem tłumaczenia Pisma świętego, które jest słowem Boga wypowiedzianym słowem, językiem ludzkim. Słowa człowieka stają się w ten sposób słowem Bożym, przez które objawia się Słowo Boga.

6. Naszym zadaniem jest przez wiarę odczytać i przyjąć słowo ludzkie jako słowo Boże.

7. Do tego potrzebna jest pomoc Ducha Świętego, bo bez niego nie jesteśmy zdolni przyjąć słowa ludzkich pośredników jako słowa Bożego.

ŻYCIE - KARMIĆ SIĘ SŁOWEM BOŻYM 

1. Jak owocnie przyjmować słowo, aby mogło ono stać się dla każdego światłem życia, w myśl obietnicy Pana: „Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia” (J 8, 12b).

2. Istotą karmienia się jest czynienie substancji przyjmowanej z zewnątrz źródłem energii życiowej, wyzwalającej procesy witalne. Słowo może być więc porównane do pokarmu, jeżeli stanie się w nas źródłem inspirującym nasze działanie, a więc jeżeli stanie się słowem wcielanym w życie, w nasze postawy i działania. 

3. Jezus wypowiadając słowa: „Napisane jest: «nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych»” (Mt 4, 4), „Moim pokarmem jest wypełnić wolę Tego, który Mnie posłał” (J 4, 34), ma na myśli to, że każdy, kto Go naśladuje, czyli podejmuje stały wysiłek zachowania słowa Bożego, pójścia za nim i czynienia go słowem życia, ten karmi się słowem Bożym.

4. Przy tej okazji uświadommy sobie, że w pojęciu karmienia się słowem Bożym zawarta jest ta sama treść, co w oazowym znaku Fos-Zoe, Światło-Życie. Wyraża on podstawowy postulat metodyczny czy pedagogiczny Ruchu polegający na stałym wysiłku w kierunku czynienia światła Bożego słowa życiem, czyli zasadą działania i postępowania.

Modlitwa indywidualna

1. Bóg przemawia do Samuela

   •  1 Sm 3, 3b-10.19  ["Samuel zaś spał w przybytku Pańskim, gdzie znajdowała się Arka Przymierza. 4 Wtedy Pan zawołał Samuela, a ten odpowiedział: «Oto jestem». 5 Potem pobiegł do Helego mówiąc mu: «Oto jestem: przecież mię wołałeś». Heli odrzekł: «Nie wołałem cię, wróć i połóż się spać». Położył się zatem spać. 6 Lecz Pan powtórzył wołanie: «Samuelu!» Wstał Samuel i poszedł do Helego mówiąc: «Oto jestem: przecież mię wołałeś». Odrzekł mu: «Nie wołałem cię, synu. Wróć i połóż się spać». 7 Samuel bowiem jeszcze nie znał Pana, a słowo Pańskie nie było mu jeszcze objawione. 8 I znów Pan powtórzył po raz trzeci swe wołanie: «Samuelu!» Wstał więc i poszedł do Helego, mówiąc: «Oto jestem: przecież mię wołałeś». Heli spostrzegł się, że to Pan woła chłopca. 9 Rzekł więc Heli do Samuela: «Idź spać! Gdyby jednak kto cię wołał, odpowiedz: Mów, Panie, bo sługa Twój słucha». Odszedł Samuel, położył się spać na swoim miejscu." (...) "19 Samuel dorastał, a Pan był z nim. Nie pozwolił upaść żadnemu jego słowu na ziemię."]

10 Przybył Pan i stanąwszy zawołał jak poprzednim razem: «Samuelu, Samuelu!» Samuel odpowiedział: «Mów, bo sługa Twój słucha».  

1. Jak św. Paweł zaświadcza o przyjętym i głoszonym słowie Bożym: 

   • 1 Tes 2, 13 [13 Dlatego nieustannie dziękujemy Bogu, bo gdy przyjęliście słowo Boże, usłyszane od nas, przyjęliście je nie jako słowo ludzkie, ale - jak jest naprawdę - jako słowo Boga, który działa w was wierzących.]

   • Ga 1, 11-12 [11 Oświadczam więc wam, bracia, że głoszona przeze mnie Ewangelia nie jest wymysłem ludzkim. 12 Nie otrzymałem jej bowiem ani nie nauczyłem się od jakiegoś człowieka, lecz objawił mi ją Jezus Chrystus.]

   • 2 Kor 5, 20 [20 Tak więc w imieniu Chrystusa spełniamy posłannictwo jakby Boga samego, który przez nas udziela napomnień. W imię Chrystusa prosimy: pojednajcie się z Bogiem!]

   • 1 Kor 2, 1-5 [1 Tak też i ja przyszedłszy do was, bracia, nie przybyłem, aby błyszcząc słowem i mądrością głosić wam świadectwo Boże1. 2 Postanowiłem bowiem, będąc wśród was, nie znać niczego więcej, jak tylko Jezusa Chrystusa, i to ukrzyżowanego 3 I stanąłem przed wami w słabości i w bojaźni, i z wielkim drżeniem2. 4 A mowa moja i moje głoszenie nauki nie miały nic z uwodzących przekonywaniem słów mądrości, lecz były ukazywaniem ducha i mocy3, 5 aby wiara wasza opierała się nie na mądrości ludzkiej, lecz na mocy Bożej.]

2. Skąd o tym wiemy, że Bóg posiada Słowo i wypowiada wewnętrzne Słowo? 

   • J 1, 1-3 [1 Na początku było Słowo1, a Słowo było u Boga1, i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało2.]  

3. Bóg wypowiada siebie:

   • Hbr 1, 3 [3 Ten [Syn], który jest odblaskiem Jego chwały i odbiciem Jego istoty2, podtrzymuje wszystko słowem swej potęgi, a dokonawszy oczyszczenia z grzechów, zasiadł po prawicy Majestatu na wysokościach.]

4. Nasze zadanie: przez wiarę odczytać i przyjąć słowo ludzkie jako słowo Boże:

   • 1 Tes 2, 13 [13 Dlatego nieustannie dziękujemy Bogu, bo gdy przyjęliście słowo Boże, usłyszane od nas, przyjęliście je nie jako słowo ludzkie, ale - jak jest naprawdę - jako słowo Boga, który działa w was wierzących.]

5. Pomoc Ducha Świętego jest niezbędna do odczytania i przyjęcia słowa:

   • 1 Kor 2, 10-16 [10 Nam zaś objawił to Bóg przez Ducha7. Duch przenika wszystko, nawet głębokości Boga samego. 11 Kto zaś z ludzi zna to, co ludzkie, jeżeli nie duch, który jest w człowieku? Podobnie i tego, co Boskie, nie zna nikt, tylko Duch Boży. 12 Otóż myśmy nie otrzymali ducha świata, lecz Ducha, który jest z Boga, dla poznania darów Bożych. 13 A głosimy to nie uczonymi słowami ludzkiej mądrości, lecz pouczeni przez Ducha, przedkładając duchowe sprawy tym, którzy są z Ducha8. 14 Człowiek zmysłowy9 bowiem nie pojmuje tego, co jest z Bożego Ducha. Głupstwem mu się to wydaje i nie może tego poznać, bo tylko duchem można to rozsądzić. 15 Człowiek zaś duchowy rozsądza wszystko, lecz sam przez nikogo nie jest sądzony10. 16 Któż więc poznał zamysł Pana tak, by Go mógł pouczać?11 My właśnie znamy zamysł Chrystusowy.]

6. Obietnica Pana:

   • J 8, 12b: „Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia” 

7. Jezus karmi się i żyje słowem Bożym:

   • Mt 4, 4: „Napisane jest: «nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych»”

   • J 4, 34: „Moim pokarmem jest wypełnić wolę Tego, który Mnie posłał” 

8. Sposoby przyjmowania słowa Bożego:

   • Mt 3, 1-9 [1 W owym czasie wystąpił Jan Chrzciciel i głosił na Pustyni Judzkiej te słowa: 2 «Nawróćcie się, bo bliskie jest królestwo niebieskie». 3 Do niego to odnosi się słowo proroka Izajasza, gdy mówi: Głos wołającego na pustyni: Przygotujcie drogę Panu, Dla Niego prostujcie ścieżki!2 4 Sam zaś Jan nosił odzienie z sierści wielbłądziej i pas skórzany około bioder, a jego pokarmem była szarańcza i miód leśny. 5 Wówczas ciągnęły do niego Jerozolima oraz cała Judea i cała okolica nad Jordanem. 6 Przyjmowano od niego chrzest w rzece Jordan, wyznając przy tym swe grzechy. 7 3 A gdy widział, że przychodzi do chrztu wielu spośród faryzeuszów i saduceuszów, mówił im: «Plemię żmijowe, kto wam pokazał, jak uciec przed nadchodzącym gniewem? 8 Wydajcie więc godny owoc nawrócenia, 9 a nie myślcie, że możecie sobie mówić: "Abrahama mamy za ojca", bo powiadam wam, że z tych kamieni może Bóg wzbudzić dzieci Abrahamowi.]  

   • Mt 7, 24-27 [24 Każdego więc, kto tych słów moich słucha i wypełnia je, można porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. 25 Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale był utwierdzony. 26 Każdego zaś, kto tych słów moich słucha, a nie wypełnia ich, można porównać z człowiekiem nierozsądnym, który dom swój zbudował na piasku. 27 Spadł deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i rzuciły się na ten dom. I runął, a upadek jego był wielki».]

   • Mt 21, 28-31a [28 Co myślicie? Pewien człowiek miał dwóch synów. Zwrócił się do pierwszego i rzekł: "Dziecko, idź dzisiaj i pracuj w winnicy!" 29 Ten odpowiedział: "Idę, panie!", lecz nie poszedł. 30 Zwrócił się do drugiego i to samo powiedział. Ten odparł: "Nie chcę". Później jednak opamiętał się i poszedł. 31 Któryż z tych dwóch spełnił wolę ojca?» Mówią Mu: «Ten drugi».]

   • Łk 8, 19-21 [19 Wtedy przyszli do Niego Jego Matka i bracia, lecz nie mogli dostać się do Niego z powodu tłumu. 20 Oznajmiono Mu: «Twoja Matka i bracia stoją na dworze i chcą się widzieć z Tobą». 21 Lecz On im odpowiedział: «Moją matką i moimi braćmi są ci, którzy słuchają słowa Bożego i wypełniają je».]

   • Łk 11, 27-28 [27 Gdy On to mówił, jakaś kobieta z tłumu głośno zawołała do Niego: «Błogosławione łono, które Cię nosiło, i piersi, które ssałeś». 28 Lecz On rzekł: «Owszem, ale przecież błogosławieni ci, którzy słuchają słowa Bożego i zachowują je».]

   • Jk 1, 21-25 [21 Odrzućcie przeto wszystko, co nieczyste, oraz cały bezmiar zła, a przyjmijcie w duchu łagodności zaszczepione w was słowo, które ma moc zbawić dusze wasze. 22 Wprowadzajcie zaś słowo w czyn, a nie bądźcie tylko słuchaczami oszukującymi samych siebie. 23 Jeżeli bowiem ktoś przysłuchuje się tylko słowu, a nie wypełnia go, podobny jest do człowieka oglądającego w lustrze swe naturalne odbicie. 24 Bo przyjrzał się sobie, odszedł i zaraz zapomniał, jakim był. 25 Kto zaś pilnie rozważa doskonałe Prawo, Prawo wolności11, i wytrwa w nim, ten nie jest słuchaczem skłonnym do zapominania, ale wykonawcą dzieła; wypełniając je, otrzyma błogosławieństwo.]

   • 1 J 2, 3-11 [3 Po tym zaś poznajemy, że Go znamy, jeżeli zachowujemy Jego przykazania. 4 Kto mówi: "Znam Go", a nie zachowuje Jego przykazań, ten jest kłamcą i nie ma w nim prawdy. 5 Kto zaś zachowuje Jego naukę, w tym naprawdę miłość Boża jest doskonała. 6 Po tym właśnie poznajemy, że jesteśmy w Nim. Kto twierdzi, że w Nim trwa, powinien również sam postępować tak, jak On postępował. 7 Umiłowani, nie piszę do was o nowym przykazaniu, ale o przykazaniu istniejącym od dawna, które mieliście od samego początku; tym dawnym przykazaniem jest nauka, którąście słyszeli. 8 A jednak piszę wam o nowym1 przykazaniu, które prawdziwe jest w Nim i w nas, ponieważ ciemności ustępują, a świeci już prawdziwa światłość. 9 Kto twierdzi, że żyje w światłości, a nienawidzi brata swego, dotąd jeszcze jest w ciemności. 10 Kto miłuje swego brata, ten trwa w światłości i nie może się potknąć. 11 Kto zaś swojego brata nienawidzi, żyje w ciemności i działa w ciemności, i nie wie, dokąd dąży, ponieważ ciemności dotknęły ślepotą jego oczy.]  

9. Konieczność przyjmowania słowa Bożego:

   • Mt 4, 4 [4 Lecz On mu odparł: «Napisane jest: Nie samym chlebem żyje człowiek, lecz każdym słowem, które pochodzi z ust Bożych»2.]

   • J 4, 34 [34 Powiedział im Jezus: «Moim pokarmem jest wypełnić wolę Tego, który Mnie posłał, i wykonać Jego dzieło.]

10. Maryja — wzór spotkania ze słowem Bożym w wierze, w mocy Ducha Świętego:

    • Łk,1,26-38: "26 W szóstym miesiącu posłał Bóg anioła Gabriela do miasta w Galilei, zwanego Nazaret, 27 do Dziewicy poślubionej mężowi imieniem Józef, z rodu Dawida; a Dziewicy było na imię Maryja. 28Wszedłszy do Niej, [anioł] rzekł: «Bądź pozdrowiona, łaski pełna, Pan z Tobą, ». 29 Ona zmieszała się na te słowa i rozważała, co by miało znaczyć to pozdrowienie. 30 Lecz anioł rzekł do Niej: «Nie bój się, Maryjo, znalazłaś bowiem łaskę u Boga. 31 Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus. 32 Będzie On wielki i zostanie nazwany Synem Najwyższego, a Pan Bóg da Mu tron Jego praojca, Dawida. 33 Będzie panował nad domem Jakuba na wieki, a Jego panowaniu nie będzie końca». 34 Na to Maryja rzekła do anioła: «Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?» 35 Anioł Jej odpowiedział: «Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego okryje Cię cieniem. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym. 36 A oto również krewna Twoja, Elżbieta, poczęła w swej starości syna i jest już w szóstym miesiącu ta, którą miano za niepłodną. 37 Dla Boga bowiem nie ma nic niemożliwego». 38 Na to rzekła Maryja: «Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według słowa twego». Wtedy odszedł od Niej anioł."

Rozmowa w grupie

• 1. Jak Bóg daje siebie człowiekowi? 

  2. W jaki sposób człowiek może przyjąć Boga, który daje mu siebie? 

  3. Czy masz już jakieś doświadczenie słowa Bożego wypowiedzianego do Ciebie, które stało się Twoim życiem? Podziel się owocami. 

• 1 J 1, 5-7 [5 Nowina, którą usłyszeliśmy od Niego i którą wam głosimy, jest taka: Bóg jest światłością4, a nie ma w Nim żadnej ciemności. 6 Jeżeli mówimy, że mamy z Nim współuczestnictwo, a chodzimy w ciemności, kłamiemy i nie postępujemy zgodnie z prawdą. 7 Jeżeli zaś chodzimy w światłości, tak jak On sam trwa w światłości, wtedy mamy jedni z drugimi współuczestnictwo, a krew Jezusa, Syna Jego, oczyszcza nas z wszelkiego grzechu.] 

• 1 J 2, 3-6.9-11[3 Po tym zaś poznajemy, że Go znamy, jeżeli zachowujemy Jego przykazania. 4 Kto mówi: "Znam Go", a nie zachowuje Jego przykazań, ten jest kłamcą i nie ma w nim prawdy. 5 Kto zaś zachowuje Jego naukę, w tym naprawdę miłość Boża jest doskonała. 6 Po tym właśnie poznajemy, że jesteśmy w Nim. Kto twierdzi, że w Nim trwa, powinien również sam postępować tak, jak On postępował.] [9 Kto twierdzi, że żyje w światłości, a nienawidzi brata swego, dotąd jeszcze jest w ciemności. 10 Kto miłuje swego brata, ten trwa w światłości i nie może się potknąć. 11 Kto zaś swojego brata nienawidzi, żyje w ciemności i działa w ciemności, i nie wie, dokąd dąży, ponieważ ciemności dotknęły ślepotą jego oczy.]   

Nigdy tak, żeby Boga mieć na własność, żeby Nim zawładnąć, nad Nim zapanować. Rozumowe, czysto intelektualne „poznawanie" Boga i Jego Słowa zawiera w sobie pokusę „posiadania” Boga przez czynienie sobie Jego obrazu. Poznać Boga można tylko przez oddanie Mu siebie w posłuszeństwie Jego Słowu, które czynimy „słowem życia".

Świadectwa

Jeśli chcesz się czymś podzielić - ... ? Napisz

Materiały dodatkowe

• Konstytucja dogmatyczna II Soboru Watykańskiego o Objawieniu Bożym, szczególnie rozdziały:

  • Rozdział  I O  SAMYM  OBJAWIENIU 

  • Rozdział  II O  PRZEKAZYWANIU  OBJAWIENIA  BOŻEGO

  • Rozdział  VI O  PIŚMIE  ŚWIĘTYM  W  ŻYCIU  KOŚCIOŁA 

• Sześciopunktowa metoda studiowania Pisma świętego („Trwanie i wzrastanie w nowym życiu", w: Podręcznik Oazy Nowego Życia I stopnia, część B, dzień Zmartwychwstania):

• 1. Wybrać fragment i przeczytać go. 

  2. Analizować tekst. (Pomocnicze pytania: Kto? Gdzie? Kiedy? Dlaczego?) 

  3. Odnaleźć główną myśl i sens Słowa. 

  4. Zadać pytanie problematyczne. 

  5. Odpowiedzieć na to pytanie. 

  6. Odnaleźć siebie w danym fragmencie. (Co te Słowa znaczą dla mnie?) 

• • Trochę bardziej rozbudowany opis tej metody zobacz tutaj: Oaza Lubin 

Sześciopunktowa metoda studiowania Pisma Świętego - szerszy opis

1. Wybierz urywek.

2. Analizuj ten urywek przez zadawanie pytań (kto, gdzie, kiedy, dlaczego).
   Szukaj podobieństw, różnic, powtórzeń, słów kluczowych, poleceń, itd.

3. Spytaj, jaka jest główna myśl urywka. Zauważ, że istnieje kilka sposobów podejścia do tego samego urywka i wydostania głównej myśli. Spróbuj zadecydować, jaka jest główna myśl tego fragmentu.
   Na przykład:
   Ef 6, 10-20.    Główna myśl: Chrześcijanin winien być silny w Panu.
   Łk 4, 13.         Główna myśl: Jezus pokonuje pokusę.
   Mt 13, 1-50.   Główna myśl: Jezus naucza o królestwie.

4. Zadaj pytanie konsekwentnie pochodzące z myśli przewodniej. To zazwyczaj będzie pytanie typu: dlaczego? Jak? Co? Na przykład:
   Jak chrześcijanin może być silny w Panu? (Ef 6, 10-20)
   Jak Jezus pokonał pokusę? (Łk 4, 1-13)
   Czego Jezus nauczał o królestwie? (Mt 13, 1-50)

5. Odpowiedz na pytanie postawione w związku ze studiowanym urywkiem.
   Na przykład:

   1. Jak chrześcijanin może być silny w Panu? (Ef 6, 10-20)

1)      Weźmie całą zbroję Bożą (w. 13-17)

5. 2. Jak Jezus pokonał pokusę? (Łk 4, 1-13)

1)      Napełniony był Duchem (w.1)

2)      Stosował Słowo Boże (w. 4, 8, 12)

6. Zastosowanie (Co ten urywek znaczy dla mnie?)

• • Gdzie odkrywam swoją słabość, niedoskonałość, potrzebę?

  • Co mam zrobić w tym kierunku z pomocą Bożą
    (Trzeba zrobić dokładny plan działania, aby można go było zaraz rozpocząć)

  • Spróbuj sprowadzić treść Słowa Bożego do triady: polecenia do wykonania, dane obietnice, grzechy do uniknięcia.

• Lectio Divina - metoda łącząca modlitwę z rozważaniem Pisma Świętego (Strona Kapucynów poświęcona tej metodzie: Lectio Divina. W Opolu jest grupa praktykująca tę metodę, skontaktuj się z ks. Andrzejem Dimitrowem Tel. 698 436 387): 

• 1. Lectio: czytaj z wiarą Słowo, które Bóg kieruje do Ciebie osobiście. 

  2. Meditatio: staraj się zrozumieć tekst i to, co Bóg mówi do Ciebie. 

  3. Oratio: módl się, mów do Boga, uwielbiaj, dziękuj i proś. 

  4. Contemplatio: trwaj przy Bogu, niech Twoje serce łączy się z Sercem Jezusa.

Zobacz też: 

• Słowo dosłowne (szukaj #SłowoDosłowne) - rozważania z Pisma Świętego czytanego z tłumaczenia interlinearnego (dosłownego)